Spreker: Dr. Anna Herranz Suralles (UM)
In de laatste vier jaar zijn de Spanjaarden vier keer gaan stemmen met elke keer een vrijwel identieke uitslag: linkse partijen (PSOE, Podemos en de regionale partijen) behaalden ongeveer 50% van de stemmen. Rechtse partijen (PP, Ciudadanos, VOX en de regionale partijen) kregen iets minder stemmen, terwijl de regionale partijen uit Galicië, de Canarische Eilanden, Andalucië en Catalonië de rest van de stemmen kregen. In 2016 lukte het Pedro Sánchez niet om een regering te vormen. Mariana Rajoy van de PP slaagde daar met hulp van Ciudadanos en steun van de PSOE van Pedro Sánchez wel in. Een jaar later viel deze regering vanwege een aantal grote corruptieschandalen binnen de PP. Pedro Sánchez volgde hem op, maar net als in 2016 slaagde hij er niet in om een regering te vormen. Hij won de verkiezingen van april 2019 en wilde met hulp van Podemos regeren, maar er geen coalitie mee vormen. Door het mislukken van dit plan heeft hij nieuwe verkiezingen uitgeschreven en hoewel de PSOE de meeste stemmen kreeg, verloor de PSOE zetels in het parlament en de senaat. Geen van de partijen aan linker- of rechterzijde van het politieke spectrum beschikt dus over een absolute meerderheid. Gezien de geschiedenis wil de meer vooruitstrevende PSOE geen coalitie aangaan met de PP en de PP wil dat evenmin met de PSOE onder leiding van Sánchez. Dus zit er niks anders op dan met de regionale partijen samen te werken. Dat willen die best, maar alleen als daar meer autonomie voor hun regio’s tegenover staat.
De uitdrukking “Las dos Españas” waarmee de tegenstelling tussen het vooruitstrevende Spanje en het behoudende Spanje wordt aangegeven, bestaat al eeuwen. Een deel van de Spanjaarden ziet hun land als een eenheid. In hun ogen willen sommige regio’s zich niet aanpassen aan de centralistische cultuur van hun land. Een ander deel van de bevolking houdt vol dat Spanje bestaat uit een aantal verschillende volkeren met hun eigen gebied of land met elk een eigen cultuur en oude rechten die samen het pluriforme Spanje vormen.
Gegeven de Franquistische erfenis zullen weinigen binnen de rechtse partijen het idee van een pluralistisch Spanje onderschrijven, maar ook binnen de PSOE en Podemos delen velen die mening. Evenmin willen alle regionale partijen zich afscheiden van Spanje.
Om die reden heeft de PP er voor gekozen om het nieuwe Statuut voor Catalonië dat het Spaanse parlement in 2006 met hun steun heeft aangenomen op juridische gronden te bestrijden. En zo is het politieke of ideologische conflict van de twee Spanjes een juridische strijd geworden.
De wijze waarop de corruptiezaken bij de politieke partijen door de rechters zijn aangepakt en de veroordelingen in die processen en in het Catalaanse conflict, het vervangen van rechters (corruptie en Baltasar Garzón) tijdens processen heeft het vertrouwen van de bevolking in een onafhankelijke rechterlijke macht ernstig geschaad.
Volgens de gegevens van de Euro-barometer is het vertrouwen van de Spanjaarden in hun rechterlijke macht het laagste in de Europese Unie. Slechts 30% van de ondervraagden zei vertrouwen te hebben in de Spaanse justitie, veel minder dan de 80% van de Nederlanders die dat in hun rechterlijke macht hebben. Hoe is dit verschil te verklaren?
In deze lezing proberen we enkele verklaringen te geven voor deze verschillen, waarbij we in het bijzonder ingaan op het debat over de onafhankelijkheid van rechters bij politieke en constitutionele conflicten. We zullen daarbij zien hoe het juridische debat zich op grond van de crisis in Catalonië ook heeft verplaatst naar Europese instellingen, met Europese uitleveringsverzoeken en lopende zaken bij Hof van Justitie van de Europese Unie en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens als gevolg. Kortom, we behandelen de problemen van de juridicalisering van de politiek in Spanje en haar Europese dimensie.
Dr. Anna Herranz Suralles is politicoloog en universitair docent in Internationale Relaties bij de vakgroep Politieke Wetenschappen aan de Universiteit Maastricht.
Haar belangstelling behelst onder andere de manier waarop economische en veiligheidsvraagstukken wettelijk geregeld en onder democratische controle worden gebracht, de internationale propaganda en verspreiding van politieke ideeën, als ook theorie en en analyse van het discours dat daarbij wordt gebruikt. Haar artikelen zijn gepubliceerd in tijdschriften als West European Politics, Journal of Common Market Studies, Mediterranean Politics, Cooperation & Conflict y Journal of European Public Policy.