Latijns-Amerika was het afgelopen jaar terug op de voorpagina’s van de dagbladen, en twee landen sprongen daar uit: Venezuela en Colombia, op het oog om tegenovergestelde redenen. Colombia vierde feest vanwege een vredesakkoord, terwijl Venezuela in een ongekende crisis verzeild raakte. Maar achter deze tegenstelling ligt een overeenkomst: in beide gevallen liep een ambitieus revolutionair project op de klippen.
In Colombia heerst voorzichtig optimisme. Het lukte de regering en de grootste guerrillabeweging FARC met een vredesakkoord een punt te zetten achter meer dan een halve eeuw gewapend conflict. De FARC had in 1964 de wapens opgepakt om op te komen voor de arme boeren en voor een landhervorming. In de loop der decennia verwerd de beweging tot weinig meer dan een misdaadbende die zich financierde met afpersing, ontvoering en drugshandel, maar de principes van weleer bleven het discours bepalen.
Je zou verwachten dat in het vredesakkoord, waarover 5 jaar is onderhandeld, deze idealen prominent naar voren komen, maar dat valt tegen. De principes zijn in het vredesakkoord wel terug te vinden, maar zijn vrijblijvend genoeg om er onderuit te komen. Zo zal van een landhervorming – waar de guerrilla om begonnen was – geen sprake zijn. Grootgrondbezitters hebben bij wet laten vastleggen dat hun belangen niet zullen worden geschaad.
Bovendien zijn extreemrechtse milities en drugsbendes actief die niets zien in het akkoord. Zij worden gesteund en gefinancierd door invloedrijke ondernemers, grootgrondbezitters en politici. Deze machtige groep wist een meerderheid van de bevolking te mobiliseren om in een referendum over het akkoord, vorig jaar, tegen te stemmen. De aanpassingen die vervolgens werden aangebracht staan een werkelijke hervorming van de conservatieve status quo in de weg. De Waarheidscommissie, die een schoonmaak van de samenleving had kunnen betekenen, is minder doeltreffend gemaakt.
De nekslag komt mogelijk van de presidentsverkiezingen volgend jaar. De oppositie ziet daarin een grote kans om een president aan de macht te krijgen om belangrijke onderdelen van het vredesakkoord terug te draaien.
Probeerde de FARC hun idealen met wapens te realiseren, in buurland Venezuela kwam de revolutie op een democratische manier aan de macht. Ex-militair Hugo Chávez beloofde – na een mislukte staatsgreep weliswaar – een einde te maken aan de corruptie en uitsluiting van de massa’s. In 1999 won hij de verkiezingen en besteedde miljarden uit de olie-export aan sociale programma’s voor de armen.
Achttien jaar later dreigt dit experiment, dat een democratisch alternatief leek voor de gewapende revolutie, te eindigen in een catastrofe. Sinds maart gingen honderdduizenden Venezolanen maandenlang de straat op tegen Chávez’ opvolger Nicolas Maduro. Ook grote delen van de traditionele achterban van de revolutie keerden zich tegen de leiders. Belangrijkste reden is de economische malaise, die grotendeels is veroorzaakt door wanbeleid. Vier maanden onrust en 120 doden verder zit het regime van Maduro steviger in het zadel dan ooit. Zelden had een regering zoveel geld, zoveel tijd en zoveel steun van de bevolking als Venezuela om een nieuw land op te bouwen. Nu sterven er kinderen aan ondervoeding, waarmee de revolutie een historische kans heeft gemist.
Edwin Koopman (1964) is Latijns-Amerika-journalist en -analist voor onder meer Trouw, NRC, VPRO Bureau Buitenland, NOS, Clingendael Spectator en IHS Jane’s. De afgelopen twintig jaar volgde hij de politieke ontwikkelingen in de regio op de voet, in het bijzonder in Colombia en Venezuela. Hij schreef meerdere boeken over de revoluties in Venezuela en Cuba.